Door de coronacrisis lukt het contractpartijen soms niet om hun verplichtingen uit het contract na te komen. Degene die zich niet aan de afspraken houdt, kan door de ander aansprakelijk worden gesteld voor de door hem geleden schade. Kan met een beroep op overmacht onder deze schadeplichtigheid uit worden gekomen?

Corona en (duur)overeenkomsten

De uitbraak van het corona virus heeft veel veranderd. Hierdoor is het voor contractpartijen niet altijd meer mogelijk om aan hun contractuele verplichtingen te voldoen. Dit probleem doet zich vooral voor bij duurovereenkomsten die zijn aangegaan voor de uitbraak van het corona virus. Duurovereenkomsten zijn overeenkomsten die voor langere tijd zijn aangegaan. Voorbeelden hiervan zijn stallings- en trainingsovereenkomsten, huurovereenkomsten en leveringsovereenkomsten.

Gevolgen van niet-nakoming

In het Nederlandse recht geldt als uitgangspunt ‘afspraak is afspraak’. Oftewel: als je iets bent overeengekomen, dan moet je dat nakomen. Als een contractpartij, de schuldenaar, zijn verplichtingen niet nakomt, dan kan de andere contractpartij, de schuldeiser, actie ondernemen. Er zijn verschillende acties mogelijk. Als een schuldenaar zijn verplichtingen niet nakomt omdat dit simpelweg onmogelijk is, kan de schuldeiser bijvoorbeeld ontbinding en/of schadevergoeding vorderen. Hieraan zijn in de wet wel een aantal voorwaarden gesteld.

Schadevergoeding en  toerekenbaarheid

Voor schadevergoeding uit contract is volgens de wet alleen ruimte als sprake is van een ‘toerekenbare tekortkoming’. Dit betekent simpel gezegd dat het niet-nakomen van contractuele verplichtingen toerekenbaar moet zijn aan de schuldenaar. Een tekortkoming kan allereerst aan de schuldenaar worden toegerekend als deze aan zijn schuld is te wijten. Daarnaast kan een tekortkoming aan de schuldenaar worden toegerekend als deze voor zijn risico komt. Een tekortkoming kan voor risico van de schuldenaar komen op grond van de wet, een rechtshandeling (bijvoorbeeld een overeenkomst) of verkeersopvattingen (opvattingen uit de praktijk).

Overmacht

De schuldenaar is daarentegen geen schadevergoeding verschuldigd bij overmacht. Van overmacht is sprake als de tekortkoming niet aan de schuldenaar kan worden toegerekend, oftewel: als deze niet aan zijn schuld te wijten is en ook niet voor zijn risico komt op grond van de wet, een rechtshandeling of verkeersopvattingen. Daarbij geldt dat de schuldenaar moet bewijzen dat sprake is van overmacht.

Corona: overmacht?

De vraag of een tekortkoming door (de gevolgen van) de coronacrisis kwalificeert als overmacht, kan niet met een simpel ja of nee worden beantwoord. In de ene situatie zal dat wel het geval zijn, in de andere situatie niet. Dat hangt af van de omstandigheden van het geval.

Bij de beoordeling of sprake is van overmacht, is allereerst de inhoud van het contract van belang. In contracten worden wel eens overmachtsclausules opgenomen: bepalingen waarin partijen hebben afgesproken wat zij al dan niet onder ‘overmacht’ verstaan. Als daarin ziektes/pandemieën/epidemieën of overheidsmaatregelen worden genoemd, dan heeft een beroep op overmacht een goede kans van slagen.

Als er geen overmachtsclausule is, moeten de omstandigheden van het geval aan de wet worden ‘getoetst’ om te bepalen of sprake is van overmacht. Een daarbij relevante omstandigheid is de voorzienbaarheid: omstandigheden die voor de schuldenaar voorzienbaar waren bij het sluiten van de overeenkomst, komen in principe voor zijn risico. Hoewel er vaker pandemieën zijn geweest, zullen contractpartijen die (ver) voor de uitbraak van het corona virus een (duur)overeenkomst hebben gesloten, daarbij waarschijnlijk geen rekening hebben gehouden met het virus en de ingrijpende gevolgen. Deze omstandigheid pleit dan ook voor het aannemen van overmacht. Dit is echter slechts één omstandigheid, terwijl alle omstandigheden van het geval van belang zijn. Dit maakt dat er geen duidelijkheid antwoord kan worden gegeven op de vraag of een tekortkoming door (de gevolgen van) de coronacrisis kwalificeert als overmacht.

Overmachtsclausules

Om hierover toch wat meer zekerheid te krijgen, adviseer ik om in nieuwe contracten overmachtsclausules op te nemen waarin de huidige situatie wordt meegenomen. Dit kan door        (de gevolgen van) het corona virus, epidemieën/pandemieën en/of overheidsmaatregelen daarin aan te merken als overmachtssituaties. De coronacrisis is immers nog niet voorbij. Het is onzeker hoelang deze nog voortduurt en wat de precieze gevolgen zullen zijn. Misschien komen er nog nieuwe of andere (overheids)maatregelen.

Conclusie

Of een tekortkoming door (de gevolgen van) de coronacrisis kwalificeert als overmacht is afhankelijk van de omstandigheden van het geval. Daarbij speelt de inhoud van de overeenkomst een belangrijke rol. Daarom adviseer ik om in nieuwe contracten overmachtsclausules op te nemen waarin zoveel mogelijk rekening wordt gehouden met omstandigheden als het virus en eventuele toekomstige maatregelen. Als (de gevolgen van) de coronacrisis als overmachtssituatie kan/kunnen worden aangemerkt, dan kan een beroep op overmacht overigens alleen maar slagen als nakoming daardoor onmogelijk is. Is nakoming nog wel mogelijk, maar pas later, of door een vervangend gelijkwaardig product, dan slaagt een beroep op overmacht niet.

Wibe Reddingius