Wie is aansprakelijk?

Paarden kunnen met hun gedrag op veel verschillende manieren schade veroorzaken. Denk bijvoorbeeld aan een manegepaard dat met een leerling in het zadel een bokkende beweging maakt, met als gevolg dat leerling valt en een been breekt. Denk ook aan een paard dat is ontsnapt en plotseling de straat oversteekt, als gevolg waarvan een naderende auto moet uitwijken en tegen een boom rijdt. Of denk aan een paard dat door zijn berijder een pad op wordt gestuurd dat ongeschikt is voor paarden en dat pad als gevolg daarvan beschadigd raakt.

In genoemde drie voorbeelden veroorzaakt het paard schade, maar wie is aansprakelijk voor die schade?

Uitgangspunt: bezitter is aansprakelijk

Het Burgerlijk Wetboek bepaalt dat de bezitter van een dier aansprakelijk is voor de door het dier aangerichte schade, tenzij aansprakelijkheid zou hebben ontbroken indien hij de gedraging van het dier waardoor de schade werd toegebracht, in zijn macht zou hebben gehad. Uit het eerste deel van deze wettekst volgt het uitgangspunt voor de aansprakelijkheid van dieren: de bezitter van een dier is aansprakelijk voor de door het dier veroorzaakte schade. Van belang is dus om te weten wie de bezitter van het paard is en wanneer sprake is van door het paard veroorzaakte schade.

Bezitter

Volgens de wet is de bezitter van het paard degene die het paard voor zichzelf houdt. Dat is meestal de persoon die die het paard verzorgt, de stalling betaalt en/of de kosten voor de verzorging op zich neemt. Vaak is de bezitter ook de eigenaar van het paard, maar dat hoeft niet. Bijvoorbeeld als het paard gestolen is. De eigenaar blijft ook na de diefstal eigenaar van het paard, maar de dief zal zich gaan gedragen alsof hij de eigenaar is. De dief is de bezitter geworden. Staat het paard gestald bij een pensionstal, dan is de pensionstal geen bezitter maar houder van het paard. De pensionstal houdt (verzorgt) het paard immers voor de eigenaar en niet voor zichzelf. Ontsnapt het paard uit de pensionstal, dan is de bezitter (en niet de pensionstal) in beginsel aansprakelijk voor de schade die het losgebroken paard veroorzaakt. Uiteraard kunnen de eigenaar en de pensionstal over de verdeling van die aansprakelijkheid contractueel andere afspraken maken.

Er geldt een uitzondering. Wordt het paard gebruikt in de uitoefening van het bedrijf van een ander, dan is niet de bezitter aansprakelijk, maar degene die het bedrijf uitoefent. Denk aan een paard van een particulier, dat bij een manege gestald staat en door de manage wordt ingezet bij de groepslessen. De manage gebruikt het paard dan in de uitoefening van haar bedrijfsactiviteiten, zodat niet de bezitter van het paard maar de manege aansprakelijk is voor de schade.

Schade door het paard veroorzaakt

De gedachte hierachter is dat een paard eigen energie heeft en daardoor zelfstandig een risico kan vormen voor zijn omgeving. Alleen als de schade het gevolg is van de eigen energie van het paard, is de bezitter aansprakelijk. Het voorgaande betekent dat voor aansprakelijkheid is vereist dat de schade veroorzaakt is door een eigen gedraging van het paard, waarbij het dier niet als instrument handelt van de persoon die het berijdt of leidt. Dat betekent dat de bezitter niet aansprakelijk is als het paard zich gedraagt zoals de begeleider/ruiter van hem verlangt. Daarmee is het antwoord op het laatste voorbeeld dus gegeven: leidt een ruiter het paard over een pad dat daarvoor niet geschikt is, dan is niet de bezitter van het paard maar de ruiter aansprakelijk voor de schade aan dat pad. Het maakt voor de aansprakelijkheid van de bezitter niet uit of het paard direct of indirect de oorzaak is van de schade. Ook in het tweede voorbeeld kan het slachtoffer (de chauffeur die plotseling moet uitwijken en tegen een boom botst als gevolg een paard dat zonder geleide of berijder een drukke verkeersweg oversteekt) zijn of haar schade verhalen op de bezitter nu de schade het gevolg is van de eigen energie van het paard.

Eigen energie

Er zijn situaties denkbaar waarin het niet duidelijk is of de schade is veroorzaakt door de eigen energie van het paard. Dat was ook het geval in een zaak die speelde bij het Hof Arnhem-Leeuwarden begin dit jaar. Het ging om groepspringles op een manege. Aan het einde van een les werd gesprongen over een parcours bestaande uit meerdere hindernissen. De laatste hindernis was een dubbelsprong. Na de eerste hindernis van de dubbelsprong, weigerde het paard de tweede hindernis te nemen. Het slachtoffer werd daardoor voorover van het paard geslingerd en kwam met haar hoofd op de tweede hindernis terecht.

Is de schade nu het gevolg van de eigen energie van het paard? De rechtbank oordeelde van niet. Volgens de rechtbank was de schade veroorzaakt door een te verwachten gedraging van het paard veroorzaakt door onvoldoende aansturing van de leerling. Het paard fungeerde ten tijde van het nemen van de hindernis volgens de rechtbank dus als het instrument van het slachtoffer. De bezitter was volgens de rechtbank dus niet aansprakelijk.

Het hof oordeelde anders. Dat het paard op het moment van de schadeveroorzakende gebeurtenis werd bereden, betekende volgens het hof niet dat geen sprake kon zijn van onberekenbaar (eigen) gedrag van het paard. Alleen zolang het paard optreedt overeenkomstig hetgeen de berijder of begeleider van hem verlangt, mist de hoofdregel (de bezitter is aansprakelijk) toepassing. Storend gedrag dat niet direct is ingegeven door een mens, valt daarentegen wel binnen het bereik van de hoofdregel. Omdat het hof het voldoende aannemelijk vond dat het paard niet (alleen) door een (foutieve) instructie van het slachtoffer plotseling voor de tweede hindernis stopte, was de bezitter aansprakelijk voor de schade van het slachtoffer.

Eigen schuld

Indien aansprakelijkheid van de bezitter komt vast te staan, betekent dat niet automatisch dat de bezitter ook de volledige schade van het slachtoffer moet vergoeden.  Uit jurisprudentie volgt dat er aan de kant van het slachtoffer nogal eens sprake is van eigen schuld. Het ontstaan van de schade is dan het gevolg van een combinatie tussen een onberekenbare gedraging van het paard en de onvoorzichtigheid van de persoon die met het paard omging. Is sprake van eigen schuld, dan hoeft het deel waarvoor het slachtoffer zelf aansprakelijk is voor de schade niet door de bezitter te worden vergoed. Het percentage eigen schuld wordt dus in mindering gebracht op de vergoedingsverplichting van de bezitter.

Bezitter is aansprakelijk, tenzij

De bezitter is aansprakelijk voor de eigen gedragingen van het paard, tenzij ‘aansprakelijkheid zou hebben ontbroken indien hij de gedraging van het dier waardoor de schade werd toegebracht, in zijn macht zou hebben gehad’. Daarmee wordt bedoeld dat de bezitter niet aansprakelijk is voor de schade die door de eigen gedraging van het paard veroorzaakt is, indien de bezitter ook niet aansprakelijk zou zijn geweest wanneer hij de gedraging van het dier wél onder controle zou hebben gehad. Deze uitzondering komt in de praktijk echter zelden voor.

Conclusie

In beginsel is de bezitter van een paard aansprakelijk voor de door het paard aangerichte schade, tenzij het paard zich gedraagt zoals zijn berijder/begeleider van hem verlangt. Dat gaat ver, nu het niet is vereist dat de bezitter enige invloed heeft gehad op de gedraging van het paard en/of de schade. Het risico dat een paard schade kan veroorzaken, komt voor rekening van de bezitter, tenzij…

Wibe Reddingius