Donormerrie

Bij zowel ET als de ICSI techniek wordt het veulen geboren uit de draagmerrie. Bij ET wordt het sperma kunstmatig ingebracht bij een donormerrie. Ongeveer een week na de eisprong wordt door spoeling bij de donormerrie gezocht naar embryo’s. Als er een embryo wordt aangetroffen, wordt deze overgeplaatst in de draagmerrie. Bij ICSI worden eicellen geoogst bij een donormerrie die vervolgens buiten het lichaam van de donormerrie rijpen. Vervolgens worden de eicellen geïnjecteerd met één zaadcel. De bevruchte eicellen worden in 7 tot 9 dagen opgekweekt. Indien de eicellen zich hebben Tekst: Langelaar Klinkhamer advocaten ontwikkeld tot transplanteerbare embryo’s, worden ze ingebracht bij de draagmerrie.

Eigendomsoverdracht

Ondanks het veelvuldig gebruik van deze alternatieve methoden van fokken, leveren ET en de ICSI techniek vanwege hun complexiteit vaak juridische problemen op. In beginsel geldt bij het fokken op natuurlijke wijze dat de eigenaar van de merrie ook eigenaar is van het daaruit voortkomende veulen. Bij het verkopen van het veulen gaan de koper en verkoper een koopovereenkomst aan en gaat het eigendom en risico over bij de levering van het veulen aan de koper. Bij ET en de ICSI techniek ligt dit anders, omdat er een koopovereenkomst wordt aangegaan met betrekking tot een embryo. In de koopovereenkomst zou moet worden vastgelegd om hoeveel embryo’s het gaat, wie de donormerrie en donorhengst zijn, wanneer er gespoeld wordt, hoeveel pogingen er gedaan zullen worden en binnen welke termijn er getracht wordt een veulen te leveren en hoe te handelen in onvoorziene situaties. De eigendomsoverdracht ligt hierbij gecompliceerder. Net als bij overeenkomsten van andere aard, kan het voorkomen dat er zich een situatie voordoet bij een koopovereenkomst met betrekking tot embryo’s waarin de overeenkomst niet voorziet. De overeenkomst heeft dan een leemte en deze moet in een dergelijk geval door de rechter worden opgevuld. Dit was het geval in de zaak die in november 2017 bij het Gerechtshof ’s-Hertogenbosch diende.

Uitleg van een overeenkomst

Een koper en verkoper hadden twee koopovereenkomsten gesloten. In de eerste overeenkomst waren partijen overeengekomen dat verkoper een embryo aan koper verkocht voor € 15.000,- en dat dit embryo zou ontstaan door middel van ET en de draagmoeder met het embryo ter beschikking gesteld zou worden aan de koper. De eerste vijf pogingen waren mislukt en bij de zesde poging constateerde de dierenarts van de verkoper bij het spoelen dat er zich geen embryo bevond in de donormerrie. Een aantal maanden later bleek dat de donormerrie zelf drachtig was en doordat het embryo niet tijdig was ontdekt en zich verder had ontwikkeld, kon het niet meer worden overgeplaatst in de draagmerrie. De verkoper weigerde achteraf het veulen te leveren aan de koper. De koper heeft zich tot de rechter gewend en vorderde afgifte van het veulen. De rechter constateerde dat de koopovereenkomst niet in de situatie voorzag waarbij er bij een spoeling niet wordt ontdekt dat de donormerrie drachtig is van het door koper gekochte embryo, met als gevolg dat dit embryo zich verder in de donormerrie ontwikkelt en niet meer kan worden overgeplaatst naar de draagmerrie waardoor een veulen uit de donormerrie wordt geboren in plaats van uit de draagmerrie. Omdat deze situatie door partijen bij het sluiten van de overeenkomst niet was voorzien en daarom niet expliciet was vastgelegd in de overeenkomst, moest de rechter deze leemte opvullen. De verkoper stelde zich op het standpunt dat partijen waren overeengekomen dat er een embryo was gekocht door de koper en niet een veulen. De koper stelde zich op het standpunt dat het doel van de overeenkomst was dat de koper zo spoedig mogelijk zou beschikken over een levend veulen van de donormerrie en donorhengst en dat er bovendien al betaald was. De rechter volgde de koper en oordeelde dat het zwaartepunt van de overeenkomst lag bij het verkrijgen van een levend veulen van de combinatie van de donormerrie en donorhengst. Dat dit veulen door onvoorziene omstandigheden niet volgens de overeenkomst uit de draagmerrie is geboren, maar uit de donormerrie, was niet van doorslaggevende betekenis. De verkoper moest het veulen dan ook afgeven aan de koper.

In de tweede koopovereenkomst waren koper en verkoper overeengekomen dat verkoper drie embryo’s verkocht voor € 75.000,= aan koper en dat koper de donormerrie zou spoelen. Hierbij verleende verkoper aan de koper een garantie op drie levende veulens. Verder had verkoper geen recht om embryo’s te spoelen totdat koper 3 embryo’s had. Ten aanzien van deze overeenkomst vorderde koper bij de rechter een verbod voor verkoper om zonder voorafgaand schriftelijk akkoord van koper ten behoeve van zichzelf of anderen bij de donormerrie handelingen te verrichten die aan het door koper verkrijgen van de door hem gekochte embryo’s in de weg zouden kunnen staan, totdat koper over de door hem gekochte embryo’s beschikt en daaruit levende veulens zijn geboren. Verkoper vond dit verbod te ver gaan en voerde verweer. Uit de tekst van de overeenkomst bleek niet dat verkoper geen embryo’s mocht spoelen totdat koper daadwerkelijk drie levende veulens had. Dit was slechts bepaald totdat koper drie embryo’s had. De verkoper is tijdens het proces de koper tegemoet gekomen en heeft de overeenkomst zo uitgelegd dat, mocht blijken dat één van de embryo’s niet tot de geboorte van een levend veulen zou leiden, het verbod op spoelen voor de verkoper weer herleefde. De rechter volgde deze uitleg en legde een verbod op tot het spoelen door verkoper totdat koper 3 embryo’s geleverd had gekregen en dit verbod zou herleven indien één van de embryo’s niet levensvatbaar zou blijken.

Eigendomskwestie

Interessant in deze zaak was wie nu eigenlijk op welk moment de eigenaar was van de embryo’s. Bij het fokken op natuurlijke wijze is het juridisch eigendom zoals gezegd duidelijk. De eigenaar van de drachtige merrie is ook eigenaar van het embryo, want dat is een bestandsdeel van die merrie. Ook het veulen dat daaruit geboren wordt is van de eigenaar van de merrie. Bij het gebruik van ET en/of ICSI ligt dit anders. Het veulen wordt geboren uit een draagmerrie. Indien een eicel van een merrie wordt afgenomen, is dit geen bestandsdeel meer van de merrie, maar wordt dit een zelfstandige zaak. Ook door het spoelen van een embryo en het plaatsen van het embryo in een draagmerrie, wordt het embryo onderdeel van de draagmerrie en is de eigenaar van de draagmerrie dan eigenaar van het veulen wat daaruit voortkomt. In de praktijk wordt uiteraard vastgelegd dat het veulen eigendom is van de fokker.

In deze zaak werd het weer eens duidelijk hoe belangrijk het is om juridisch goed vast te laten leggen in een overeenkomst welke situaties zich kunnen voordoen en hoe partijen daarmee om moeten gaan.

Heeft u vragen naar aanleiding van dit artikel? Neem dan contact op met Wibe Reddingius door te bellen naar 010 – 411 41 46 of te mailen naar reddingius@langelaarklinkhamer.com.

Dit artikel verscheen eerder in het tijdschrift De Hippische Ondernemer.